कुमाख लेक अर्थात् सल्यान जिल्लाको गौरव, इतिहास र शानको सगरमाथा । तस्वीर स्रोतः वामदेव के.सी.
सल्यान जिल्लाको गौरव, इतिहास र शानको सगरमाथा बनेर उभिएको कुमाख लेक यहाँको प्रमुख धार्मिक, साँस्कृतिक एवम् प्राकृतिक पर्यटकीय स्थलको रुपमा सुपरिचित छ । सल्यान सदरमुकाम खलंगादेखि करिब ८ घण्टाको पैदल यात्राको दुरीमा रहेको यो लेक जिल्लाकै दोश्रो अग्लो पहाड पनि हो । यसको उचाई २५३७ मिटर रहेको छ । यस पहाडको शिरमा उभिएर समग्र सल्यान जिल्लाका साथै छिमेकी जिल्ला रुकुम, रोल्पा, जाजरकोट, बाँकेका समेत सुन्दर मनोरम प्राकृतिक दृश्यहरूको रसावलोकन गर्न सकिन्छ ।
कुमाख लेक आफैमा एक प्राकृतिक भ्यु-टावर हो । तैपनि, आगामी दिनमा यहाँ व्यवस्थित रुपमा बाइनाकुलर सहितको सुन्दर भ्यु-टावर निर्माण गर्न सकिएको खण्डमा यस स्थानलाई पर्यटकीय स्थलको रुपमा थप प्रचारप्रसार गर्न सकिने देखिन्छ । पर्यटकीय घुमघाम तथा दृश्यावलोकनका लागि कुमाख लेक निकै सम्भावना बोकेको स्थल हो ।
कुमाख लेकलाई प्रसङ्ग बनाएर सल्यानका गाउँबस्तीहरूमा गीतभाकाहरू गाउँने चलन पनि खुबै चल्तीमा रहेको पाउन सकिन्छ । यसका केही प्रतिनिधि उदाहरणको रुपमा तलका केही पंक्तिहरूलाई लिन सकिन्छ ।
“कुमाखको हाइ हाइ जाडो बर्की ताना तानी,
काँको हामी काँको तिमी भैगो चिनाजानी !!”
०००
“माथि पर्यो कुमाख लेक तल स्यानी ज्यूला,
फूल जस्तो साइको जोबन अब मै’त लिउँला !!”
तस्बिरमा सल्यानको शान कुमाख लेकको मनमोहक सुन्दरता । तस्बिर स्रोतः बामदेव के.सी.
साविकका जिमाली, मर्मपरिकाँडा र सिद्धेश्वरी गा.वि.स.हरूलाई काखमा लिएर गजधम्म ठडिएको यस पहाडको टुप्पामा सिद्ध बाबाको मन्दिर रहेको छ । पुजारी तथा स्थानीय बुढापाकाका अनुसार सिद्ध देवता मन्दिरको बन्द कोठाभित्र बस्दैनन् भन्ने धार्मिक एवम् पौराणिक मान्यता अनुरुप यहाँको सिद्ध मन्दिरमा छानो राखिएको छैन । हिन्दु धर्मावलम्बीहरूमाझ यस पवित्र स्थल निकै प्रसिद्ध रहेको छ ।
यस मन्दिरमा प्रत्येक वर्षको विजयादशमी देखि कोजाग्रत पूर्णिमासम्म सिद्ध देवताको भव्य रुपमा पूजाआजा हुने गर्दछ । यहाँ पहिलोपटक जानेले सात पटक मन्दिरको परिक्रमा गरेर बर माग्ने र सो पुरा भएपछि भेडो बली चढाउने चलन रहेको पाइन्छ । यस मन्दिरमा कहिलेदेखि पूजा गर्न थालियो भन्ने यकिन सहितको जानकारी कसैसँग पनि नभएको पाइन्छ । जिजुवाजेले पूजा गरेको बाजेले थाहा पाएको र बाजेले पूजा गरेको आफूले थाहा पाएको कुरा डाँगी थरका पुजारीहरु बताउँछन् ।
सन्ध्याकालीन समयमा कुमाख लेकको तस्बिर । तस्वीर स्रोतः वामदेव के.सी.
चतुर्दशी र कोजाग्रत पूर्णिमाका दिन मन्दिरदेखि करिब १ कि.मि. तल जिमालीतर्फको समथर भू-भागमा सल्यान जिल्लाकै ठूलो मेला लाग्ने गरेको छ । यस दिन सल्यान मात्रै नभएर छिमेकी रुकुम, रोल्पा, जाजरकोट, सुर्खेत, दाङ, बाँके, लगायतका जिल्लाबाट मेला तथा कुमाख लेक अवलोकन गर्न आउने गरेका छन् । अहिले मेलास्थलसम्म मोटर बाटो पुगिसकेको अवस्था छ भने कुमाखको फेददेखि शिरसम्म पैदल यात्राका लागि सिँढी र थकाइ मार्नका लागि गोलघर सहितको व्यवस्थित पदमार्ग समेत बन्ने क्रममा रहेको छ ।
कुमाख लेकमा अवस्थित सिद्ध मन्दिर ।
सल्यान जिल्ला कै प्रमुख पर्यटकीय स्थलको रुपमा सुप्रसिद्ध कुमाख लेकलाई राष्ट्रिय एवम् अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा समेत प्रचारप्रसार गर्दै आवश्यक पूर्वाधार र सुविधाहरूको व्यवस्था गर्न सकिएको खण्डमा यहाँको पर्यटकीय विकासमा टेवा पुग्ने र समग्रमा आर्थिक रुपमा समेत ठुलो फाइदा हुने देखिन्छ । यसका लागि सबैले आ-आफ्नो स्थानबाट सहयोगको कदम चाल्न जरुरी छ ।
शब्दः राजन के.सी. प्रमोद
